شناسایی و تحلیل ریسک‌های راهبردی مالی در صنعت پتروشیمی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مدیریت مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق ، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، امام صادق(ع)، تهران،ایران

3 دانشیار گروه مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

4 دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی گرایش مالی، دانشکده معارف اسلامی و مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع)، تهران، ایران

چکیده

صنعت پتروشیمی یکی از صنایع مهمی است که می‌تواند در رشد اقتصادی و تأمین منابع ارزی کشور بسیار مؤثر واقع شود؛ بنابراین حفظ، توسعه و سرمایه‌گذاری در این صنعت، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. این صنعت امروزه در معرض ریسک‌ها و چالش‌های متعددی قرار گرفته که موجب تضعیف صنعت پتروشیمی و سبب ایجاد مشکلات و آسیب‌های متعددی شده است. در صنعت پتروشیمی ایران می‌توان از ریسک‌های مختلف و متعددی نام برد که ریسک‌های راهبردی مالی از مهم‌ترین ریسک‌های صنعت می‌باشد. ریسک‌های راهبردی مالی، ریسک‌های مالی و غیرمالی هستند که مانع از تحقق راهبردی مالی صنعت شده و به شکل همه‌جانبه و کلان بر تمامی اجزا و ابعاد صنعت تأثیر می‌گذارند. این ریسک‌ها بلندمدت و حیاتی بوده، که می‌تواند روند و جریان مالی صنعت را مختل کرده و سبب ایجاد مشکلات عدیده‌ای شوند که درنهایت راهبردهای رشد و توسعه صنعت را بی‌اثر می‌کنند. درهمین‌راستا پژوهش پیش‌رو با مسئله‌ محوری شناسایی و تحلیل ریسک‌های راهبردی مالی صنعت پتروشیمی جمهوری اسلامی ایران انجام ‌گرفته است. این پژوهش، پژوهشی کیفی بوده که با ابزار مصاحبه به جمع‌آوری داده‌ها از خبرگان مالی صنعت پتروشیمی پرداخته و با روش تحلیل مضمون، با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA 2018 به ایجاد شبکه مضامین دست‌ یافته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ریسک‌های راهبردی مالی صنعت پتروشیمی جمهوری اسلامی ایران شامل ریسک تحریم‌های مالی، ریسک تصمیم‌های مؤثر مالی دولت، ریسک اعتباری، ریسک نقدینگی، ریسک‌های مالی حوزه تولید، ریسک نرخ ارز و ریسک‌های حوزه بیمه و پوشش ریسک است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آتش‌سوز، علی؛ فیضی، کامران؛ کزازی، ابوالفضل و الفت، لعیا (1395). مدل‌سازی تفسیری ـ ساختاری ریسک‌های زنجیرۀ تأمین صنعت پتروشیمی. مطالعات مدیریت صنعتی. 14(41)، 39-73.
آل‌علی، سیمین؛ ابونوری، عباسعلی؛ امام وردی، قدرت‌اله و غیاثوند، ابوالفضل (1399). کاربرد قراردادهای آتی در محاسبه پوشش بهینه ریسک بازار نفت خام: مقایسه رویکردهای ایستا و پویا. مدلسازی اقتصادسنجی، 5(2)، 65-93.
احمدزاده، مصطفی؛ نعامی، عبدالله و هاشمی، سید محمود (1400). ارائه الگوی توسعه بازارهای بین‌المللی (نمونه‌کاوی: محصولات پتروشیمی). مدیریت بازرگانی، 13(2)، 384-411.
الیاسی، مهدی و سعیدنژاد، مرتضی (1391). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های راهبردی؛ مطالعه موردی شرکت هلدینگ توسعه صنایع و معادن غدیر. فصلنامه علمی ـ ترویجی معیار، ۲(3)، 46-61.
باصری، بیژن؛ عباسی، غلامرضا و مرکباتی، محمدرضا (۱۳۹۵). واکنش شرکت‌های فعال بورسی به تغییرات پولی و ارزی (مطالعه موردی صنعت پتروشیمی). اقتصاد مالی، 35(10)، 171-190.
بقایی، علی؛ موسوی، سید محمدمهدی و وثوق، بلال (1388). استراتژی مالی مناسب برای مدیریت ریسک کل هنگام بروز رکود مالی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 3(2).
بیگی، محمد و اعظم، علی (1390). مبانی، اصول و مفاهیم بیمه بازرگانی: مدیریت ریسک. تهران: انتشارات پوشش گستر.
پناهی، نفیسه؛ علیزاده اوصالو، علی؛ چاوش باشی، میرمحمد و درفشی، سیاوش (1387). استراتژی‌های موفقیت در صنعت پتروشیمی برای ورود به بازارهای جهانی. اولین کنفرانس بین‌المللی پتروشیمی. تهران، ایران: https://civilica.com/doc/42487
پور آقاجان، عباسعلی و غلامی، کبری (1392). تأثیر چرخه عمر و جریان نقدی آزاد بر سیاست تقسیم سود در صنایع (موردکاوی: صنایع فولاد، خودروسازی، داروسازی). اقتصاد مالی، 7(22)، 155-182.
حاجی کریمی، آرش و شکیبی، حسین (1399). نقش سازوکارهای کنترل داخلی و مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تأمین در بهبود عملکرد مالی. پژوهش‌های راهبردی بودجه و مالی. 1(3)، 151-179.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1399). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سازمان سمت.
خداویسی، حسن و عزتی شورگلی، احمد (1392). نگاهی دوباره به نقش دولت در اقتصاد ایران: کاربردی از رهیافت آزمون کرانه‌ها. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، 10(4)، 25-53.
خسروانجم، داود؛ کشانچی، بهزاد؛ احمدی افشار، سید مهدی و پورقلی، امیر (1401). طراحی مدل توسعه یکپارچه ریسک‌های راهبردی در صنعت بانکداری با استفاده از رویکرد مدلسازی ساختاری تفسیری (مورد مطالعه: یکی از بانک‌های بزرگ تجاری). مدیریت کسب‌وکار، 14(53)، 71-90.
خسروزاده، علیرضا؛ علیرضائی، ابوتراب؛ تهرانی، رضا و هاشم‌زاده خوراسگانی، غلامرضا (1397). تجزیه‌وتحلیل آثار عوامل اقتصاد کلان در مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی. فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد اقتصادی، 7(27)، 167-211.
خلج، مهران؛ خلج، امیر حسین و طالبی، جلال (1395). تجزیه‌وتحلیل مبتنی بر ریسک عملکرد سیستم تولید. مطالعات مدیریت صنعتی، 14(40)، 137-163.
خلیلی عراقی، مریم؛ اکبری‌مقدم، بیت‌ا... و عطاءالهی، معصومه (1388)، اثر ریسک‌های محیط، استراتژی شرکت و ساختار سرمایه بر عملکرد شرکت‌ها در صنعت پتروشیمی، مجله مدیریت توسعه و تحول، (1)، 41-47.
دانایی‌فرد، حسن؛ الوانی، سید مهدی و آذر، عادل (۱۳۹۳). روش‌شناسی پژوهش کمّی در مدیریت: رویکردی جامع. تهران: انتشار صفار.
دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن (۱۳۹۴). درباره برنامه ششم توسعه (۱۰) دورنمایی از صنعت پتروشیمی کشور (No. 14480).
زارع، ساسان و اسمعیلی اتویی، سلمان (1394). مدلسازی مدیریت ریسک بین‌الملل در بانکداری جمهوری اسلامی ایران با توجه به مؤلفه‌های امنیت ملی جمهوری اسلامی و شرایط تحریم. نشریه آفاق امنیت،10(25)، 213-245.
زارعی، سمیرا و احمدلو، زهرا ( 13۹۸). تحولات بازار ارز و ریسک سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی. فصلنامه انرژی ایران، (1)، 29-55.
سنگبر، محمدعلیِ صافی، محمدرضا و آذر، عادل (1398). کاربرد نگاشت شناختی فازی به‌منظور طراحی ساختار علّی و تحلیل توانمندسازهای مدیریت زنجیره تأمین پایدار در صنعت پتروشیمی. پژوهش‌های مدیریت عمومی، 12(43)، 5-29.
شریعتمداری، محمد و نهاوندی، نسیم (1399). شناسایی و ارزیابی ریسک در پروژه‌های ساخت پتروشیمی در ایران؛ مطالعه موردی: هلدینگ پتروشیمی باختر. مهندسی سازه و ساخت، 7(شماره ویژه 2)، 101-123.
صرافی زنجانی، محمد و مهرگان، نادر (1397). اثر نامتقارن ریسک نرخ ارز بر شاخص سهام صنایع صادرات محور با استفاده از مدلNARDL. تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، ۹(۳۳)، 89-۱۱۶.
عابدی جعفری، حسن؛ تسلیمی، محمدسعید؛ فقیهی، ابوالحسن و شیخ‌زاده، محمد (1390). تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی. اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، 5(2)، 151-198.
غیاثی، آذر (۱۳۹۵). بررسی پویایی مالی در سیستم اقتصادی. چهارمین همایش ریاضیات و علوم انسانی، (4)، 189-193.
فرتوک‌زاده، حمیدرضا و الهی، مهدی (1389). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های راهبردی در بانکداری بدون ربا (مطالعه موردی بانک ملت). فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، (37)، 147-172.
فرتوک‌زاده، حمیدرضا و نوابی کاشانی، حمیدرضا (۱۳۸۸). شناسایی و اولویت‌بندی ریسک‌های راهبردی شرکت‌های سرمایه‌گذاری «مطالعه موردی؛ شرکت سرمایه‌گذاری غدیر». اندیشه مدیریت، (2)، 167-197.
گلقندشتی، مریم و آقا بابایی، محمدابراهیم (1397). تأثیر منابع تأمین مالی بر رشد شرکت‌های کوچک و متوسط پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران. اقتصاد مالی، 12(44)، 143-160.
مبینی دهکردی، الهه و اخوان، پیمان (13۹۵). تحلیل چالش‌های پیشرو در پروژه‌های صنعتی با استفاده از نظریه داده بنیاد (مطالعه موردی: صنعت پتروشیمی). مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، (35)، 1-14.
محقق‌نیا، محمدجواد؛ قربانی‌زاده، وجه‌اله و خان‌زاده، محمد (1400). ابعاد رتبه‌بندی اعتباری بانک‌های ایران. فصلنامه بورس اوراق بهادار، 14(54)، 63-84.
محمدی، احمد (۱۳۹۵). تحلیل واکنش بازار محصولات پتروشیمی و فراورده‌های نفتی به سیاست سقف قیمت و حذف آن در بازار. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، (66)، 151-183.
مظلومی، نادر؛ حقیقی کفاش، مهدی؛ خاشعی، وحید و ناطقی، علی‌اکبر (1399). الگوی ریسک‌های مدیریت راهبردی در صنعت بیمه ایران. نشریه علمی راهبردهای بازرگانی، 15(12)، 125-142.
مظلومی، نادر؛ حقیقی کفاش، مهدی؛ خاشعی، وحید و ناطقی، علی‌اکبر (1399). الگوی ریسک‌های مدیریت راهبردی در صنعت بیمه ایران. نشریه علمی راهبردهای بازرگانی، 15(12), 125-142.
معمار، علی و رشادت‌جو، حمیده (۱۳۹۳). شناسایی عوامل تعیین‌کننده مدیریت ریسک و سنجش تأثیر آن بر مدیریت استراتژیک در شرکت سهامی پتروشیمی تندگویان. فصلنامه مدیریت، (34)، 73-82.
موسوی، میر مرتضیِ پاک مرام، عسگرِ بحری، جمال و قلیباف اصل، حسن (1398). نقش راهبردی مدیریت ریسک بر تعامل بین کارایی، عملکرد و سلامت مالی بانک‌ها. پژوهش‌های مدیریت راهبردی، 25(75)، 71-96.
مهدوی، ابوالقاسم و ملکشاهیان، مهرام (۱۳۸۳). بررسی مزیت نسبی محصولات صادراتی صنعت پتروشیمی ایران. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، (21)، 91-113.
مهرابی، علی و کریمی‌نژاد، داود (1396). سنجش و تحلیل تاب‌آوری در زنجیره تأمین (مطالعه موردی: شرکت پتروشیمی). دومین کنفرانس بین‌المللی مدیریت صنعتی، بابلسر: https://civilica.com/doc/633385
نوری، مهدی و نویدی، حامد (1391). ریسک نرخ ارز و صادرات غیر نفتی در ایران. فصلنامه علمی پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 3(9)، 59-70.
واعظ برزانی، محمد؛ ترکی، لیلا و جلوه‌گران، نعیمه (1392). تعیین تأثیر رتبه ریسک اعتباری کشور برخالص تحرک بین‌المللی سرمایه در ایران. پژوهش‌های اقتصادی، 10(1)، 175-195.
ورهرامی، ویدا و نیاکان، لیلی (۱۳۹۶). بررسی عوامل ریسک مؤثر بر سودآوری شرکت‌های پتروشیمی منتخب. مجموعه مقالات بیست‌وچهارمین همایش ملی بیمه و توسعه، 1-13.
یحی‌زاده‌فر، محمود؛ آذر، عادل؛ آقاجانی، حسنعلی و فرهادیان، علی (13۹۶). شناسایی ریسک‌های راهبردی زنجیره تأمین صنعت خودروسازی ایران. مطالعات مدیریت راهبردی، (32)، 37-56.
یعقوبی، محمد؛ سیفی، وحید و صادقی شاهدانی، مهدی (1400). راهبرد اساسی خصوصی سازی در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد اقتصادی، 10(37)، 215-250.
 
Alimoradi, A. & Rajabdorri, N. (2018). The Effect of Petrochemical Industry on Relationship between Information Asymmetry of Investment Risk and Financing Choices. Petroleum Business Review, 2(2), 28-37.
Braun, V. & Clarke, V. (2006). Using Thematic analysis in Psychology. Qualitative research in psychology, 3(2), 77-101.
Daoudi, M. S. & Dajani, M. S. (1983). Economic sanctions: ideal and experience. Boston: Routledge& Kegan Paul.
Dincer, H. & Hacioglu, U. (2015). A Comparative Performance Evaluation on Bipolar Risks in Emerging Capital Markets Using Fuzzy AHP-TOPSIS and VIKOR Approaches. In EE 26(2), 118-129. DOI: 10.5755/j01.ee.26.2.3591.
Dinçer, H. & Hacioğlu, Ü. (Eds.). (2017). Risk Management, Strategic Thinking and Leadership in the Financial Services Industry: A Proactive Approach to Strategic Thinking. Cham: Springer International Publishing.
Glaser, Barney and Anselm Strauss (1967). Discovery of Grounded Theory. Transaction Publishers.
He Zhi (1995). Risk Management For Overseas Construction Projects. International Journal of Project Management, 13(4), 231-237.
HEFCE (2002). Financial Strategy in Higher Education.
Heiman, GW. (2002). Research methods in Psychology. 3rd edit. New York; Houghton Mifflin Comp.
Hu, H.; Cheng, G.; Li, Y. & Tang, Y. (2009). Risk-based Maintenance Strategy and Its Applications in a Petrochemical Reforming Reaction System. Journal of Loss Prevention in the Process Industries, (22), 392-397.
Jaderi, Fereshteh; Ibrahim, Zelina Z. & Zahiri, Mohammad Reza (2019). Criticality analysis of petrochemical assets using risk based maintenance and the fuzzy inference system. In Process Safety and Environmental Protection. (121), 312-325.
Jorion, P. (2003). Financial Risk Manager Handbook (2. ed). Hoboken, NJ: Wiley. Monahan, G. (2008). Enterprise Risk Management: a Methodology For Achieving Strategic Objectives. Hoboken, N.J: John Wiley & Sons.
Lee, Chi-Chuan; Lee, Chien-Chiang & Xiao, Shunyi (2021). Policy-related risk and corporate financing behavior: Evidence from China’s listed companies. In Economic Modelling, (94), 539-547.
Monasterolo, Irene (2020): Climate Change and the Financial System. In Annu. Rev. Resour. Econ. 12(1), 299-320.
Moshesh R.; Kotzé T. & Niemann W. (2018): Enterprise risk management implementation challenges: a case study in a petrochemical supply chain. In South African Journal of Industrial Engineering, 29(4), 230-244.
Murphy, D. (2008). Understanding risk: The Theory And Practice of financial risk management. Boca Raton: Chapman & Hall/CRC.
Rasekhi, S.; Shahrazi, M. & Abdollahi, M.R. (2012). Asymmetric Effect of Exchange Rate and its Volatility on Iran’s Non-oil Exports in Iranain Economy. Journal of Humanities and Social Sciences, (32), 13-34.
Ritchie, B. & Marshall, D. (1993). Business Risk Management, 1 st  Edition. London: Chapman & Hall.
Rodina, L. & Sinyavets, T. (2017). Risk management of petrochemical Industry Enterprisese. Machines. Technologies. Materials, (VI), 469-471.
Stern, N. & J.E. Stiglitz (1997). A Framework for a Development Strategy in a Market Economy: Objectives, Scope, Institutions and Instruments. EBRD working papers, No. 20.
Valizadeh, J.; Sadeh, E.; Javanmard, H. & Davodi, H. (2017). The effect of energy prices on energy consumption efficiency in the petrochemical industry in Iran. Alexandria Engineering Journal, open access, 1-16.
Verbeek, Thomas (2021). Explaining public risk acceptance of a petrochemical complex: A delicate balance of costs, benefits, and trust. In Environment and Planning E: Nature and Space, 4(4), 1413-1440.
Viktorovna Lenkova, O. (2018). Risk management of oil and gas company in terms of strategic transformations. Revista Espacios, (39), 30-42.
Zolfaghari M. & B. Sahabi (2017). Impact of Foreign Exchange Rate on Companies Risk in Stock Market: A Markov-Switching approach. Journal of Computational and Applied Mathematics, (317), 274-289.