بررسی موانع نهادی توسعه کارآفرینی و نقش دولت در تعدیل آن‌ها؛ مطالعه موردی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده اقتصاد. دانشگاه شیراز. ایران

2 دانشگاه شیراز

3 دانشکده اقتصاد. دانشگاه شیراز

چکیده

این مقاله به بررسی موانع نهادی و اقتصادی توسعه کارآفرینی در ایران و نقش دولت در تعدیل آن‌ها پرداخته است. برای این منظور، ابتدا با استفاده از نظریه زمینه‌ای روابط بین متغیرها مورد بررسی و سپس با استفاده از سیستم معادلات ساختاری به برآورد الگو و آزمون فرضیه ها پرداخته شده است. نتایج الگوی نظریه زمینه‌ای نشان داد که مجموعاً 27 مفهوم اصلی می‌تواند به عنوان موانع توسعه‌ی کارآفرینی در ایران بیان شود؛ به‌طوریکه 10 مفهوم محیط سیاسی، فرهنگی، حقوقی، آموزشی، فناوری، ساختار دولت، اقتصادکلان، محیط مالی، محیط جغرافیایی و ساختار تولید شرایط علّی هستند و با دو مقوله‌ی عوامل نهادی و اقتصادی دسته بندی شدند. 7 مفهوم کارآمدی، فرصت‌طلبی، خلاقیت، ریسک‌پذیری، نیاز به موفقیت، تمایل به استقلال و قدرت طلبی کارآفرینان با مقوله‌ی ویژگی‌های کارآفرینان، شرایط زمینه‌ای عدم توسعه‌ی کارآفرینی تشخیص داده شدند. علاوه براین، 7 مفهوم ایجاد بستر قانونی، ترسیم خط‌مشی‌های ویژه، توسعه‌ی زیرساخت‌ها، فرهنگ‌سازی، ارائه‌ی خدمات ویژه، ارتباط با صنعت و کمک‌های مالی، با مقوله‌ی نقش دولت و به عنوان شرایط مداخله‌گر عدم توسعه‌ی کارآفرینی و در نهایت، 3 مفهوم کاهش رشد اقتصادی، افزایش فقر و نابرابری درآمدی و کاهش نرخ اشتغال، پیامدهای عدم توسعه‌ی کارآفرینی در ایران شناخته شدند. نتایج الگوی معادلات ساختاری نشان داد که دولت می تواند نقش تعدیل‌گر معناداری بین شرایط علّی (موانع نهادی و اقتصادی) و عدم توسعه‌ی کارآفرینی در ایران داشته باشد؛ هر چند خود دولت باعث افزایش اثر منفی موانع نهادی و اقتصادی بر عدم توسعه کارآفرینی شده است.

کلیدواژه‌ها


احمدپورداریانی، محمود (1383). کارآفرینی: تعاریف، نظریات، الگوها. چاپ پنجم. تهران: انتشارات پردیس.
انتظاری، یعقوب (1397). زیست‌بوم کارآفرینی نوآورانه: الگوی عمومی و پیام‌هایی برای ایران. توسعه کارآفرینی. 11(1). صص 40-21.
ایمانی، عبدالمجید. یعقوبی، نورمحمد و مبارکی، مسلم (1396). شناسایی و اولویت‌بندی خط‌مشی‌های توسعه کارآفرینی بخش تعاون. توسعه کارآفرینی، 10(1). صص 39-21.
آراستی، زهرا. زارعی، هادی و دیده‌ور، فاطمه (1392). بررسی سیاست‌‌های تنظیمی توسعه کارآفرینی اجتماعی با رویکرد تطبیقی. توسعه کارآفرینی. 6(2). صص 214-195.
حسینی گل افشانی، سیداحمد و صمدزاده، مسعود (1397). بررسی تأثیر زیرساخت‌های فناوری اطلاعات بر گسترش کارآفرینی در فضای مجازی- مطالعه موردی شرکت توسعه نرم‌افزار کارنو. جامعه‌شناسی آموزش‌وپرورش. شماره 6. صص 140-126.
چراتیان، ایمان و قربانی، سعید (1393). تحلیل آثار سیاست‌‌های پولی و مالی بر کارآفرینی (با تأکید بر بخش زنان). توسعه کارآفرینی. 7(4). صص 793-773.
دانایی فرد، حسن (1386). ارتقاء کارآفرینی در ایران: تحلیلی بر نقش دولت. پژوهشنامه بازرگانی، شماره 221. صص 262-242.
داوری، علی و رضایی، حمیدرضا (1385). نقش دولت و خط‌مشی‌های دولتی در توسعه کارآفرینی. فصلنامه علوم مدیریت ایران. 1(2). صص 129-109.
داوری، علی. سفیدبری، لیلا و باقرصاد، وحید (1396). عوامل اکوسیستم کارآفرینی ایران بر اساس الگوی آیزنبرگ. توسعه کارآفرینی. 10(1). صص 120-101.
دیوسالار، سمانه و بزرگی، فرشاد (۱۳۹۱). بررسی نقش کارآفرینی در رشد اقتصادی و توسعه پایدار. کنفرانس ملی کارآفرینی و مدیریت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، بابلسر، شرکت پژوهشی طرود شمال.
زبیری، هدی (1396). ریسک سیاسی، نهادها و کارآفرینی. فصلنامه اقتصاد مقداری. 14(1). صص 206-173.
شیراوند، فاطمه. مظهری، رضا. محمدی خیاره، محسن و توماج، عبدالسعید (1398). بررسی تأثیر عوامل نهادی رسمی و غیررسمی بر کارآفرینی و نتیجه آن بر رشد اقتصادی: شواهدی از کشورهای منا (2015-2008). تحقیقات اقتصادی. 54(1). صص 233-209.
صمدی، علی حسین و میرهاشمی، سیدمحمد (1396). بررسی اثر سیاست‌‌های مالیاتی بر فعالیت‌‌های کارآفرینانه (مطالعه موردی کشورهای منبع محور، کارایی محور و نوآور محور). پژوهشنامه مالیات، 33(1). صص 31-11.
طیبی، سیدکمیل و فخری، مریم (1389). بررسی آثار جهانی‌شدن و تجارت بین‌الملل بر توسعه‌ کارآفرینی (مطالعه موردی کشورهای OECD). توسعه کارآفرینی.3(3). صص 45-37.
عقیلی، فریبا السادات. طیبی، سیدکمیل. زمانی، زهرا و ابراهیمی، نسرین (1391). اثر کارآفرینی و توسعه بنگاه‏های کوچک و متوسط بر اشتغال: تجربه‌ی چند کشور منتخب در حال توسعه. توسعه کارآفرینی. 5(2). صص 164-145.
عیسی‌‌زاده، سعید و جهانبخش، مهرانفر (1391). نقش نهادها در شکل‌دهی کارآفرینی در کشورهای منتخب جهان. پژوهشنامه اقتصادی. 12(44). صص 212-199.
غلامی، حسام‌‌الدین و قلی‌‌فر، احسان (1396). بررسی موانع توسعه کارآفرینی در شرکت‌های خدمات مشاوره‌‌ای فنی و مهندسی استان اصفهان از دیدگاه اعضا، کارآفرینی در کشاورزی. 4(4). صص 65-49.
فتاحی، حمیدرضا و طباخیان، ندا (1395). بررسی نقش سیاست‌‌های دولت در بهره‌‌برداری از فرصت‌‌های کارآفرینانه. فصلنامه سیاست‌‌های مالی و اقتصادی.4(16). صص 173-151.
فلاح حقیقی، نگین. حاجی حسینی، حجت اله، رمضانپور نرگسی، قاسم و داوری، علی (1396). شناسایی و تحلیل عوامل اثرگذار بر توسعه کارآفرینی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات. فصلنامه مدیریت توسعه فناوری. 4(4). صص 92-65.
کاظمی ترقبان، مریم و مبارکی، محمدحسن (1391). بررسی اثر کارآفرینی بر رشد اقتصادی ایران با استفاده از رویکرد میانگین‌‌گیری بیزی. توسعه کارآفرینی. 5(3). صص 144-125.
کردحیدری، راحیل. منصوری مؤید، فرشته و خدادادحسینی، سیدحمید (1398). فراتحلیل عوامل مؤثر بر توسعه کسب‌وکارهای فناورانه نوپا در اکوسیستم کارآفرینی. توسعه کارآفرینی. 12(1). صص 160-141.
محمدزاده، یوسف. حکمتی فرید، صمد و میرعلی اشرفی، کبری (1395). بررسی تأثیر آزادی اقتصادی بر روی توسعه کارآفرینی در کشورهای منتخب. توسعه کارآفرینی. 9(2). صص 376-357.
محمدی خیاره، محسن (1397). بررسی تأثیر فرار مالیاتی و فساد برکارآفرینی: مورد مطالعه کشورهای OECD. توسعه کارآفرینی.11(3). صص 520-501.
مرادزاده، عبدالباسط. قاسمی، محمد. سالارزهی، حبیب الله یعقوبی، نورمحمد و بذرافشان، جواد (1397). اولویت‌بندیِ پیشران‌های توسعۀ‌ اکوتوریسم کارآفرینانه با رویکرد توانمندسازی اجتماع‌محور. توسعه کارآفرینی. 11(1). صص 179-161.
مرادی، محمدعلی. سخدری، کمال و صنیعی، شیما (1396). تأثیر عوامل نهادی بر نرخ کارآفرینی بین‎المللی در کشورهای در حال توسعه. توسعه کارآفرینی. 10(2). صص 358-339.
مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی (1394). تحلیلی بر محیط کسب‌‌وکار و بهره‌‌برداری از فرصت‌‌های کارآفرینی در ایران. معاونت پژوهش‌‌های اقتصادی، دفتر مطالعات اقتصادی. شماره مسلسل: 14375.
مودتی، مهدیه. ترابی، تقی. محمودزاده، محمود و معمارنژاد، عباس (1397). عوامل نهادی رسمی و غیررسمی، کارآفرینی فرصت‌‌گرا و رشد اقتصادی به روش گشتاور تعمیم یافته. توسعه کارآفرینی. 11(3). صص 539-521.
هندیجانی فرد، مرتضی. حجازی، سیدرضا (1397). شناسایی عوامل تأثیرگذار در قصد کارآفرینانه اجتماعی در بستر اسلامی. توسعه کارآفرینی.11(3). صص 600-581.
یادگار، نسیم. معماریانی، محمدمهدی و صدق آمیز، عبدالرضا (1393). قصد کارآفرینانه اجتماعی: اثر متقابل نگرش کارآفرینانه اجتماعی، امنیت مالی و سرمایه اجتماعی. توسعه کارآفرینی. 7(1). صص 152-133.
یعقوبی فرانی، احمد. سلیمانی، عطیه. موحدی، رضا و اسکندری، فرزاد (1392). تأثیر عوامل آموزشی و نهادی بر کارآفرینی زنان روستایی (مورد مطالعه: استان همدان). توسعه کارآفرینی. 6(2). صص 134-115.
Acs, Z.J., Estrin, S., Mickiewicz, T. (2018). Entrepreneurship, Institutional Economics, and Economic Growth: An Ecosystem Perspective. Small Bus Econ, 51(2), 501–514.
Aghion, P., Blundell, R., Griffith, R., Howitt, P., Prantl, S., & Xu, L. C. (2010). The Effects of Business Environments on Development: Surveying New Firm-Level Evidence. The Review of Economics and Statistics (Vol. 91). The World Bank.
Aidis, R., Estrin, S., & Mickiewicz, T. (2008). Institutions and entrepreneurship development in Russia: A comparative perspective. Journal of business Venturing, 23(6), 656-672.
Alfaro, L. and A. Charlton (2006). International Financial Integration and Entrepreneurship. CEP Discussion Paper: No 755.
Ali, A. Kelley, D. J. and Levie, J. (2020). Market-Driven Entrepreneurship and Institutions. Journal of Business Research, Volume 113, Pages 117-128. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2019.03.010.
Aparicio, S., Urbano, D. and Audretsch, D. (2015). Institutional Factors, Opportunity Entrepreneurship and Economic Growth: Panel Data Evidence, Technological Forecasting & Social Change, 102 (1): 45-61.
Bosma, N., Content, J., Sanders, M. et al. Institutions, entrepreneurship, and economic growth in Europe. Small Bus Econ 51, 483–499 (2018). https://doi.org/10.1007/s11187-018-0012-x.
Boudreaux, C. J. Nikolaev, B. N. Klein, P. (2019). Socio-Cognitive Traits and Entrepreneurship: The Moderating Role of Economic Institutions. Journal of Business Venturing, vol 34(1). 178-196.
Chukwuemeka, E. (2011). The Challenges of Government Policy on Entrepreneurship in Nigeria. The Journal of Commerce, 3(2), 11-20. ISSN: 2218-8118, 2220-6043
Crnogaj, K. and Bradač Hojnik, B. (2016). Institutional Determinants and Entrepreneurial Action, Management: Journal of Contemporary Management Issues, 21(Special issue): 131- 150.
Dana, L. P. (1987). Entrepreneurship and Venture Creation: An International Comparison of Five Commonwealth Nations. Frontiers of Entrepreneurship Research, 7, 573–583.
Dreher, A. and Gassebner, M. (2007). Greasing the Wheels of Entrepreneurship? The Impact of Regulations and Corruption on Firm Entry. CESIFO working paper NO. 2013.
Dutta, N., R. S. Sobel. and S. Roy. (2013). Entrepreneurship and Political Risk. Journal of Entrepreneurship and Public Policy, 2(2): 130 – 143.
Fuentelsaz, L., Maricas, J. and Monteri, J. (2018). Entrepreneurs and Innovation: The Contingent Role of Institutional Factors. International Small Business Journal, 36 (4): 72- 87.
García R. José L. and Toninelli, P. A. (2010). The Determinants of Entrepreneurship: Leadership, Culture and Institutions. London: Pickering and Chatto.
Georgellis, Y., & Wall, H. J. (2002). Entrepreneurship and the policy environment. Federal Reserve Bank of St. Louis Working Paper Series, (2002-019).
Gupta, R., Jain, K., Kusre, A., & Kirankumar, S. M. (2015). Technology entrepreneurship ecosystem in India: findings from a survey. In POMS 26th Annual Conference, Washington DC, USA.
Hall, J. C., & Sobel, R. S. (2006). Public Policy and Entrepreneurship (Technical Report, 06-0717). Lawrence, KS: Center for Applied Economics, University of Kansas.
Hanteau, J. Fredreric, P. and Virginie, V. (2011). How do Institutions Affect Entrepreneurship? Indonesian Evidences, GRIDS, Euromed School of Management, Marseille, France.
Hawkins, D. I. (1993). New Business Entrepreneurship in the Japanese Economy. Journal of Business Venturing, 8(2), 137–150.
Herrera-Echeverri, H., Haar, J. and Estévez-Bretón, J. B. (2014). Foreign Direct Investment, Institutional Quality, Economic Freedom and Entrepreneurship in Emerging Markets, Journal of Business Research, 67(9): 1921- 1932.
Hopkins, V. (2016). Institutions, incentives, and policy entrepreneurship. Policy Studies Journal, 44(3), 332-348.
Ngunjiri, I. (2010). Corruption and entrepreneurship in Kenya. Journal of Language, Technology & Entrepreneurship in Africa, 2(1), 93-106.
Khaksar, S. (2011). The Role of Government Policy and the Growth of Entrepreneurship in the Micro, Small (&) Medium-Sized Enterprises in India: An Overview. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 5(6), 1563-1571.
Kwapisz, A. (2019). Do Government and Legal Barriers Impede Entrepreneurship in the U.S.? An Exploratory Study of Perceived vs. Actual Barriers. Journal of Business Venturing Insights, 11, June 2019, e00114, https://doi.org/10.1016/j.jbvi.2019.e00114.
North, D. C. (2005). Understanding the Process of Economic Change. Princeton: Princeton University Press.
Obaji, N. O., and Olugu, M. U. (2014). The Role of Government Policy in Entrepreneurship Development. Science Journal of Business and Management, 2(4), 109-115.
Palifka, B. (2006).Corruption and Entrepreneurship in Brazil. Presented at the 150-mile Conference Edinburg, Texas.
Rezaei, Shahamak; Dana, Léo-Paul and Ramadani, Veland. (2017). Iranian Entrepreneurship: Deciphering the Entrepreneurial Ecosystem in Iran and in the Iranian Diaspora, Springer International Publishing AG 2017.
Roja, A. (2015). Technology Entrepreneurial Ecosystems and Entrepreneurship in the West Region of Romania. Studia Universitatis Economics Series, 25(1): 40-59.
Samadi, A. H. (2018). Institutions and entrepreneurship in MENA countries. In Entrepreneurship Ecosystem in the Middle East and North Africa (MENA) (pp. 53-93). Springer, Cham.
Scott, W. R., and Christensen, S. (1995). The Institutional Construction of Organizations: International and Longitudinal Studies. Sage Publications, Inc.
Shane, S. A. (2003). A general theory of entrepreneurship: The individual-opportunity nexus. Edward Elgar Publishing.
Spigel, B. (2017). The relational organization of entrepreneurial ecosystems. Entrepreneurship Theory and Practice, 41(1), 49-72 https://doi.org./10.1111/etap.12167.
Stenholm, P., Acs, Z. J., & Wuebker, R. (2013). Exploring country-level institutional arrangements on the rate and type of entrepreneurial activity. Journal of Business Venturing, 28(1), 176-193.
Strauss, A. L., Corbin, J. M. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory. (2nd Edition). California: Thousand Oaks.
Suresh, J. Ramraj, R. (2012). Entrepreneurial Ecosystem: Case Study on the Influence of Environmental factors on Entrepreneurial Success. European Journal of Business and Management, 4(16): 95-102.
Tayebi S. K., K. Azarbaiejani and Y. Abbaslou (2009). Exploration of the Relationship Between Cultural-Socio-Economic Determinants and Entrepreneurship. Quarterly Iranian Economic Research, Vol. 13, No. 39, PP. 11-27.
Terjesen, S., and Hessels, J. (2009). Varieties of Export-Oriented Entrepreneurship in Asia. Asia Pacific Journal of Management, 26(3), 537-561.
Tsai, W. H., & Kuo, H. C. (2011). Entrepreneurship policy evaluation and decision analysis for SMEs. Expert Systems with Applications, 38(7), 8343-8351.
Amorós, J. E., Borraz, F., & Veiga, L. (2009). Do Socio-economic Indicators Really Matters for Entrepreneurship? A Latin-American perspective. In ICSB World Conference Proceedings (p. 1). International Council for Small Business (ICSB).
Vinig, G. T. and J. d. Kluijver (2007). Does Globalization Impact Entrepreneurship? Comparative Study of Country Level Indicators. PrimaVera Working Paper: 2007-16.
Volchek, D., Saarenketo, S., & Jantunen, A. (2015). Structural model of institutional environment influence on international entrepreneurship in emerging economies. In Institutional Impacts on Firm Internationalization (pp. 190-216). Palgrave Macmillan, London.
Wadhwani, D. Geoffrey J. (2014). Schumpeter’s Plea: Historical Reasoning in Entrepreneurship Theory and Research. In Organizations in Time: History, Theory, Methods, edited by Marcelo Bucheli and Daniel Wadhwani, 192-216. Oxford: Oxford University Press.