فراتحلیلی بر آسیب‌شناسی‌های برنامه‌های توسعه در ایران

نویسندگان

چکیده

با وجود اینکه حدود 65 سال از شروع برنامه‌ریزی و حرکت در مسیر توسعه در ایران می‌گذرد، اما همچنان در زمره کشورهای درحال‌توسعه قرار داشته و حجم عظیم منابع انسانی، مالی و طبیعی مصرف‌شده، با دستاوردهای به‌دست‌آمده تناسبی ندارد؛ ازاین‌رو، ضرورت دارد رویکرد حاکم بر نظام برنامه‌ریزی کشور مورد کنکاش و بررسی تحلیلی و انتقادی قرار گیرد و آسیب‌های آن شناسایی شود. البته تاکنون مطالعات مختلفی در این زمینه انجام شده است ولی باوجود ضرورتی که در نظم‌دهی به ابعاد مختلف آسیب‌های برنامه‌های توسعه و بررسی آنها در قالب یک مدل جامع وجود داشته است، بررسی پارادایم‌های حاکم، اغلب به‌طور پراکنده و محدود به یک یا چند بعد خاص بوده است. در این مقاله، ابتدا تجربه نزدیک به 6 دهه برنامه‌ریزی در ایران از حیث پوشش موضوعی، افق زمانی، نحوه برخورد با فضا (آمایش سرزمین)، پوشش جغرافیایی، روش تهیه و روش اجرای دیده‌مان غالب برنامه‌ها و تجربه برنامه‌ریزی بررسی می‌شود. سپس آسیب‌شناسی جامعی از مشکلات برنامه‌ریزی در کشور انجام شده و با نظم‌دهی به ابعاد مختلف آسیب‌ها، آسیب‌ها در قالب مدلی سه‌سطحی، در سه سطح پیش از برنامه‌ریزی، برنامه‌ریزی و پس از برنامه‌ریزی بیان می‌شود. این مقاله با به‌کارگیری روش فراتحلیل، سعی کرده است با جمع‌آوری و ترکیب اطلاعات از پژوهش‌های پیشین و با نظم‌دهی به ابعاد مختلف آسیب‌ها، مخاطبان را در درک و رفع آنها یاری کند. نتیجه کار، مدل جامعی است که به‌صورتی منظم، مشکلات مختلف در برنامه‌ریزی توسعه در کشور را نشان می‌دهد و می‌تواند کمک شایانی به دست‌اندرکاران در راستای رفع این مشکلات ارائه دهد. درنهایت راهکارهایی برای رویارویی با آسیب‌های مختلف نیز پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها